Rijksmonumenten
Er zijn wetten en regelingen om gebouwen, historische interieurs, groene- en archeologische objecten tot beschermd monument aan te wijzen en deze bescherming te waarborgen. Denk hierbij aan het toestaan van wijzigingen en (doorgaans niet-toegestane) sloop. Daarnaast zijn er subsidies en regelingen om de instandhouding van monumenten financieel te ondersteunen of aantrekkelijke te maken.
Voor rijksmonumenten is in het algemeen duidelijk welke regels er gelden. Er moet wel goed worden bekeken tot welke categorie binnen de rijksmonumenten uw object hoort, zoals historische gebouwen, archeologische vindplaatsen of groene monumenten. Dit is belangrijk voor wat betreft de financiële mogelijkheden.
Gemeentelijke monumenten
Een gemeente kan besluiten een bijzonder pand of ander object op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen.
De regels voor bescherming en ondersteuning van gemeentelijke monumenten worden per gemeente vastgesteld. Hierbij zijn grote verschillen mogelijk. Voor meer informatie over het monumentenbeleid van uw gemeente verwijzen wij u naar de website van de betreffende gemeente.
Beschermde stads- en dorpsgezichten
Gebieden met een bijzonder cultuurhistorisch karakter zijn aangemerkt als "beschermd stads- of dorpsgezicht" en vallen onder het zogenaamde overgangsrecht in de Erfgoedwet. Panden die binnen zo'n beschermd stads- of dorpsgezicht liggen hebben niet automatisch de status van beschermd monument.
Er zijn in Nederland ongeveer vierhonderd beschermde stads- en dorpsgezichten, hiervan liggen er ruim veertig in Noord-Brabant. Voor gemeentelijke en rijksmonumenten die binnen een beschermd stads- of dorpsgezicht liggen gelden onverkort alle bepalingen die de betreffende status met zich meebrengt. Voor alle overige objecten, vaak beeldbepalend genoemd, gelden de bepalingen uit het bestemmingsplan.
Erfgoedwet
In de Erfgoedwet is vastgelegd hoe met ons erfgoed wordt omgegaan, wie welke verantwoordelijkheden daarin heeft en hoe daarop toezicht wordt gehouden. Samen met de Omgevingswet vormt de Erfgoedwet het juridische kader voor bescherming van rijksmonumenten.
Wabo en omgevingswet
Het vergunningenstelsel voor gebouwde monumenten -waaronder ook tuinen en parken- is ondergebracht in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Deze wet regelt de omgevingsvergunning. Dit is een geïntegreerde vergunning voor bouwen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu. Per 1 januari 2024 vervangt de nieuwe Omgevingswet de Wabo.